سفری به بازار قدیم قم: سرگذشت تاریخی، نقشه‌بندی و ساختار فضایی

از جاهای دیدنی قم میتوان به بازار قدیم قم اشاره کرد. همانطور که از نام آن می توان فهمید،  مکانی دارای قدمت تاریخی 400 ساله است.  وقتی که به بازار قدیم قم وارد می‌شوید، شما را عمق زندگی اجتماعی و شور و شعف مردمان این منطقه درگیر می‌کند. بازار قدیم قم به دلیل طراحی معماری منحصر به فرد و زیبایی‌های طبیعی، در نگاه اول شما را مجذوب خود می‌کند.ساخت و ساز آن از دوره قبل از صفویان آغاز و تقریبا تا پایان دوره قاجار ادامه داشته است.

هرچند قدمت برخی از بناهای مجموعه تاریخی به دوره سلجوقی و ایلخانی برمی گردد. در واقع می توان گفت، هر بخش از بازار قدیم قم در یک دوره تاریخی ساخته شده  و به مرور زمان وسعتش  افزایش پیدا کرده است. این بازار سالیان سال  محلی برای داد و ستد و تجارت بوده است. اما چرا باید یک بازار قدیمی یکی از جاهای دیدنی قم باشد؟

معماری بازار قدیم قم

در جواب این سوال باید بگوییم که این بنای تاریخی دارای معماری بسیار منحصر بفرد و چشم نوازی است که هر بیننده ای را مجذوب خود می کند. وقتی وارد بازار قم می‌شوید، گویی داخل خود کاخی فرهنگی و هوشیاری قرار می‌گیرید. خیابان‌های باریک با کاشی‌های سفید، مغازه‌ها با نقاشی‌های زیبا و فروشندگان سرسبز، همه به شما کمی از این هوشیاری و احساس فراموش نشدنی می‌دهند.

این بازار بی‌نظیر که در آن هم تنوع فروش‌ها بسیار بالا و هم قیمت‌ها پایین است، واقعاً یک جواهر بزرگ در دل قم محسوب می‌شود.بازار قدیم دارای دو راسته سر پوشیده با پوشش گنبدی است. بعدها این بازار گسترش پیدا کرد . در دل این مکان جاهای دیدنی بسیاری وجود دارد و از نظر موقعیت مکانی و دسترسی به سایر مکان ها در نقطه خوبی قرار گرفته است که در ادامه به آن ها اشاره خواهیم کرد.

بازار قدیم قم شامل چند بخش است؟

در یک دسته بندی می توان بازار استان قم را به دو بخش بازار قدیم و بازار جدید، تقسیم کرد. بخش‌ بازار قدیمی، که بافتی بسیار باشکوه دارد، شامل: چهارسوق، سراها، تیمچه‌ ها و چندین مسجد نظیر: مسجد صابونیها، مسجد چهل ستون، مدرسه رضویه و ایوان و مناره‌های مدرسه قیاسیه است. معمار اصلی تیمچه بزرگ بازار، شخصی به نام استاد حسن قمی مشهور به «معمارباشی» بوده است که از تمام هنر خود جهت احداث آن بهره جسته است.

متأسفانه دو تیمچه دیگر ناچارا به خاطر احداث خیابان‌ های جدید از میان رفتند . بخش جدید بازار در اثر گسترش بازار به سمت شمال بعدتر ها به وجود آمد که شامل کوچه‌های اطراف و حمام حاج عسگر خان می باشد.

همچنین در بازار قدیم قم، مغازه‌های زیبای رنگرزی نیز مشاهده می‌شوند. هنرمندانی که در این مغازه‌ها مشغول به کار هستند، توانایی ترسیم نقش‌ها و طرح‌های بافتی را دارند که بر روی اجسام مختلف اعم از پارچه، چرم و سفال اجرا می‌شوند. این نوع رنگرزی‌ها، اسناد تاریخی قم و فرهنگ محلی را به تصویر می‌کشند و به عنوان یکی از پرطرفدارترین هنرهای دستی در منطقه شناخته می‌شوند.

اما بازار قدیم قم تنها مکانی برای خرید و بازدید نیست؛ بلکه محلی است که به شما امکان می‌دهد با مردمان بومی منطقه در تعامل باشید و از تجربه بهتری از فرهنگ و سنت‌های آنها بهره‌مند شوید. تعامل با مردمان بازار قدیم قم نه تنها به شما این امکان را می‌دهد که از صدا و سیما و زبان آنها بیاموزید، بلکه اهمیت قدیمی قم و تاثیر آن در رونق بازار را درک کنید.

ویژگی های بازار قدیم قم

از جاهای دیدنی قم بازار این شهر است.همانطور که گفتیم بازار به صورت گنبدی شکل مسقف شده است. سرپوشیده بودن بنا از یک طرف به شیوه معماری مرسوم برای احداث بازارهای قدیمی ایران بازمی‌گردد و از جهتی دیگر به منظور محافظت از گرمای شدید در تابستان و برودت هوا زمستان در منطقه خشک و کویری قم بوده است.

تهویه هوا و نوررسانی به مکان از طریق دریچه‌ هایی که در سقف آن تعبیه شده انجام می پذیرد. این دریچه‌ ها در دو طرف ، به شکل دایره قرار گرفته اند. نوری که از دریچه های به درون محوطه بازار هدایت می شود، فضای بسیار دلنشینی را فراهم می کند. مصالح ساختمانی که برای احداث بنا از آن ها استفاده شده است، بنابر امکانات محیطی در زمان خودش،  عمدتا خشت، آجر، گل و سنگ می‌ باشند.

مسیر دسترسی به بازار قدیم

گردشگرانی که به شهر قم سفر می کنند می توانند در کنار زیارت حرم حضرت معصومه ، به گشت و گذار در بازار قدیم قم بپردازند و هم از معماری و فضا لذت ببرند و هم خرید کنند. زیرا این بازار در نزدیکی حرم آن حضرت  و در خیابان طالقانی قرار دارد.

 امامزاده حمزه و حمام تاریخی عشقعلی، از سایر جاهای دیدنی قم هستند که به این بازار نزدیک اند. همچنین برای رفاه حال مهمانان در اطراف بازار چندین هتل و رستوران قرار دارد.البته این شهر کویری دارای جاذبه های گردشگری فروانی است که یکی از این جاذبه ها دریاچه نمک قم میباشد.

در کل، حال‌وهوای بازار قدیم قم شما را به دورانی قدیمی و باشکوه از تاریخ و فرهنگ ایران می‌برد. در اینجا می‌توانید با مردمان بومی قرار داشته باشید و از تجربه‌ی فرهنگی و اجتماعی شان بهره‌مند شوید. علاوه بر این، بازار قدیم قم یک مکان آرام و زیبا برای دیدن و بازدید از میراث‌های فرهنگی و تاریخی منحصر به فرد است. بازار قدیم قم یکی از مکان‌هایی است که هر ساله متعددین گردشگر را از سراسر جهان به خود جذب می‌کند و تجربه بی‌نظیری را برای آن‌ها به ارمغان می‌آورد.